Dit project plaatst herdenkingsstenen voor huizen waar mensen tijdens de oorlog onderduikers hielpen, om niet alleen het verleden te herinneren, maar ook de kracht van menselijkheid in het heden zichtbaar te maken.
Miep en Jan Gies bij de boekpresentatie van Herinneringen aan Anne Frank in het Anne Frank Huis, voor de toegang tot het Achterhuis (5 mei 1987). Deze moedige helpers, waaronder ook Victor Kugler, Johannes Kleiman, Bep Voskuijl en Johan Voskuijl, verdienen een schuilsteentje.
Wat zijn Schuilsteentjes?
De Schuilsteen dient als herdenkingsteken voor degenen die tijdens de Tweede Wereldoorlog hun huis openden en onderduikers beschermden tegen de dreigende vernietiging. De Schuilsteen draagt de krachtige boodschap: Wie één leven redt, redt de hele wereld. Deze zin, afkomstig uit de Talmoed en bekend geworden door de film Schindler’s List, staat centraal in dit project.
Dit project wil stilstaan bij de moedige keuzes die toen zijn gemaakt en stelt ons ook nu de vraag: Wat zou ik doen? De Schuilsteen herinnert ons eraan dat we nog steeds de keuze hebben om menselijkheid te tonen, of dat nu door een grote daad van moed is, zoals het bieden van onderdak aan mensen in levensgevaar, of door een klein gebaar van hulp of medeleven. In een tijd waarin we steeds meer tegenover elkaar lijken te staan, vragen de schuilsteentjes je om stil te staan bij je eigen verantwoordelijkheid: Zou jij hetzelfde doen? En kun je in het dagelijks leven een stap zetten naar meer verbinding en compassie – om open te staan voor anderen, ook wanneer hun leven, achtergrond of keuzes anders zijn dan die van jou?
“Wie één leven redt,
redt de hele wereld”
Elke daad van vriendelijkheid en moed telt. Iedere aanraking, hoe klein ook, kan een leven veranderen en positieve effecten in de gemeenschap teweegbrengen.
Iedere inspanning, hoe bescheiden ook, dragen bij aan een betere wereld.
Hoe is dit idee ontstaan?
In het kader van 80 jaar bevrijding van Nazi-Duitsland organiseerde ik in de wijk Groenewoud/Woensel West een wandeling om stil te staan bij de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Eindhoven, zowel toen als nu, en de gebeurtenissen in de buurt tijdens de oorlog. Vragen zoals Wat gebeurde hier in tijden van oorlog? kwamen aan bod. Ging het leven door, of koos je voor het verzet? Waren er mensen die zich aanpasten aan de bezetting, of zelfs samenwerkten met de Duitsers? Bewoners werden diep geraakt door de bombardementen die hier neerkwamen, en bedrijven zoals Philips speelden een rol in deze wijk en tijdens de oorlog. Ook de verhalen achter de struikelstenen, die in de buurt als stille getuigen liggen, werden gedeeld.
Tijdens een van die wandelingen ontmoette ik een buurtbewoonster die vertelde dat haar vader twee jaar ondergedoken had gezeten op zolder in een huis aan de Wenckenbachstraat. Toen we verder in het verhaal doken, ontdekte ik via online informatie uiteindelijk het huisnummer. Ad van Eerd en zijn toenmalige vrouw, Annie Mutsaers, boden meer dan twaalf onderduikers een schuilplaats om de verschrikkingen van de Holocaust te ontlopen. Dit aangrijpende verhaal raakte me en zette me aan het denken: terwijl we met struikelstenen degenen herdenken die hun leven verloren, hoe zit het met degenen die hun leven op het spel hebben gezet om anderen te redden?
Die vraag is cruciaal, zowel voor het verleden als voor het heden: Zou ik dat doen? Zou ik mijn leven riskeren om een ander te redden? Zou ik de moed hebben om te handelen? Op die vragen heb ik zelf geen definitief antwoord. Ik vraag me af waar mijn grenzen liggen en wie om hulp zou vragen. Het idee bleef in mijn gedachten. Ik besefte dat moed om te helpen, zelfs met gevaar voor eigen leven, niet altijd groots hoeft te zijn. Het kan juist zitten in kleine gebaren, in alledaagse daden die even betekenisvol zijn.
Zo ontstond het idee voor de Schuilsteen – een herdenkingsteken dat niet alleen het verleden eert, maar ons ook vandaag een spiegel voorhoudt. Deze stenen, die we schuilsteentjes noemen, herinneren ons aan de moed van mensen die hun deuren openden en levens redden. “Wie één leven redt, redt de hele wereld.” Elke daad van vriendelijkheid en moed telt. Zelfs de kleinste gebaren kunnen levens veranderen en positieve effecten in de gemeenschap teweegbrengen. Hoe bescheiden ook, deze inspanningen dragen bij aan een betere wereld.
Wil je bijdragen aan het Schuilsteentjes-project of meedenken over subsidies en organisatie? Laat het weten! Alle ideeën om dit initiatief levend en inspirerend te houden zijn welkom.
Op de foto: Hier geeft Jacques Offenbach uitleg bij de Wenckenbachstraat in Eindhoven, waar Ad van Eerd en Annie Mutsaers twaalf Joden onderdak hebben geboden.
Hier zie je het ontwerp voor de schuilsteentjes: een rond steentje van 10x10 cm.
